Blog: Terugblik Kennisdag Waterlinies 2025

In dit artikel:

Donderdag 25 september 2025 kwamen vertegenwoordigers van zeven Nederlandse waterlinies bijeen in het Waterliniemuseum op Fort bij Vechten voor de vierde Kennisdag Waterlinies, met als overkoepelend thema “De mens achter de waterlinie”. De dag, georganiseerd door de Zuiderwaterlinie, de Oude Hollandse Waterlinie en de Grebbelinie, richtte zich op arrangementen, archiefonderzoek, techniek en historisch onderzoek en bood ruimte voor uitwisseling tussen lokale verenigingen, musea, overheden en andere betrokkenen binnen het groeiende netwerk Nederland Waterlinieland. Twee nieuwe boeken werden gepresenteerd of aangekondigd en rondleidingen in het fort sloten het programma af.

Historisch onderzoek en publicaties
Maritiem historicus Anne Doedens presenteerde zijn boek Zoetwateroorlog (WalburgPers, 2025), dat de rol van seatechnieken en mariniers in het binnenland tijdens het Rampjaar (1672–1673) opnieuw belicht. Doedens beschrijft hoe platbodems en andere kleine vaartuigen met kanonnen en mortieren een beslissende rol speelden op binnenwateren zoals de Hollandse Waterlinie en de Zuiderzee, en zet daarmee het klassieke Rampjaarbeeld bij. Het eerste exemplaar ging naar viceadmiraal René Tas, de scheidende Commandant Zeestrijdkrachten.

Stef Koenis (Alliantie Zuiderwaterlinie) nam het publiek mee in onderzoek naar militaire inkwartiering en de opvang van vluchtelingen in de Zuiderwaterlinie—een gebied van Tholen tot Grave—over een periode van ruim 450 jaar, van de Tachtigjarige Oorlog tot heden. Koenis en collega’s tonen hoe het langdurig inkwartieren van soldaten bij burgers en het onderdak bieden aan vluchtelingen enorme sociale en economische gevolgen had. De resultaten verschijnen in het boek Oorlog achter de voordeur, onder redactie van Koenis en Jos Cuijpers (verschijnt oktober 2026).

Archieven en moderne technieken
Archivaris en historicus Wouter van Dijk (Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen) besprak hoe moderne digitale hulpmiddelen archiefonderzoek veranderen: platforms als goetgevonden.nl en Transkribus vergemakkelijken het ontsluiten en lezen van oude handschriften. Tegelijk waarschuwde hij voor de noodzaak van wat hij “archiefintelligentie” noemde: kennis om bronnen te vinden, hun context te beoordelen en verbanden te leggen. Praktisch knelpunt blijft het beperkte aanbod van gedigitaliseerde lokale archieven; privacyregels rond persoonsgegevens vormen bovendien een inhoudelijke beperking voor publicaties. De sessies onderstreepten ook het belang van vraaggestuurde digitalisering (“scans op verzoek”) en het inzetten van vrijwilligers voor correcte beschrijvingen en standaardisatie van metadata.

Bereik en arrangementen
Francis Neijenhof (Breda University of Applied Sciences) gaf inzicht in het ontwerpen van arrangementen binnen de linies: succes hangt samen met co-creatie met de doelgroep, beleving en praktische combinaties (bijv. ticket + koffie + fietsverhuur). Er werd een onderscheid gemaakt tussen ‘interne’ arrangementen (binnen een fort of museum; relatief eenvoudig te organiseren en populair bij bezoekers) en ‘externe’ samenwerkingen met ondernemers en cultureel erfgoed (kost meer afstemming maar verbetert de beleving). Exclusieve, duurdere arrangementen bestaan ook en trekken in sommige gebieden veel belangstelling, al vragen ze extra aandacht voor drukte en draagvlak. Arrangementen kunnen bezoekers verleiden tot herhaalbezoek en zo ook winkel- en horeca-inkomsten stimuleren.

Gespreksessies en praktijkervaring
In twee sessies over archiefonderzoek en twee sessies over arrangementen wisselden circa 30 respectievelijk ruim 20 deelnemers ervaringen uit. Veel deelnemers gebruikten al gedigitaliseerde bronnen en kaartprojecties; handschriftherkenning werd gezien als modern, terwijl OCR van gedrukte tekst inmiddels als standaard wordt ervaren. Als knelpunten kwamen naar voren: versnippering van informatie over meerdere bestuurslagen en particuliere collecties, en het gebrek aan uniforme ontsluitingsmethoden. Er werden praktische tips gedeeld, waaronder het stimuleren van scans-op-aanvraag en het benutten van grote online verzamelingen zoals kaartencollecties op OldMapsOnline, Google Books en gedigitaliseerde buitenlandse archieven (bijv. Engelse State Papers).

Innovatie en belevingstechniek
Een opvallende demonstratie kwam van Breda University of Applied Sciences: de “Tangible Landscape”, een moderne variant van de zandtafel waarin 3D-landschapsmodellen worden gekoppeld aan data. Studenten en Ondrej Mitas toonden hoe emotiedata van bezoekers geprojecteerd kan worden op een zandmodel van Fort Sabina, een techniek die internationaal gebruikt wordt voor planning en publieksbeleving. Deze toepassing illustreert hoe analoge presentatievormen en digitale data elkaar kunnen versterken in publieksgericht erfgoedwerk.

Afsluiting en betekenis
De Kennisdag gaf zowel inhoudelijke verdieping als praktische handvatten: van nieuwe inzichten in minder bekende facet­ten van 17e‑eeuwse oorlogvoering en civiele ervaringen, tot concrete tips voor digitalisering, privacylaw‑toepassingen en het opzetten van publieksarrangementen. De dag versterkte samenwerking binnen het netwerk van linies en liet zien dat moderne technologieën waardevol zijn, maar niet zonder deskundigheid en lokale inzet. De bijeenkomst maakte duidelijk dat het verhalen van mensen—soldaten, mariniers, gastgezinnen en vluchtelingen—centrale waarde heeft voor het behoud en de beleving van de Nederlandse waterlinies.